Powrót Themersonów

Franciszka i Stefan Themersonowie to małżeństwo dwudziestowiecznych artystów-eksperymentatorów. Urodzili się w Polsce i mieszkali tutaj do 1938 r., po wojnie osiedli w Londynie. Mają na koncie wiele wspólnych dokonań filmowych i wydawniczych. Ich książki dla dzieci z lat 30. i 40. przypomina wydawnictwo Widnokrąg.

Stanowili duet niezwykły, awangardowy, ciągle szukający nowych wyzwań artystycznych i nowych środków wyrazu. Zrealizowali siedem filmów, m.in. „Przygodę człowieka poczciwego”, humoreskę irracjonalną, jak sami ją nazwali, z 1937 r., która ocalała jako jedyna z ich pięciu przedwojennych dzieł filmowych. Opowiada o urzędniku, który nagle zaczyna chodzić tyłem i budzi tym powszechną niechęć. Dwa filmy nakręcili w Anglii (w 1943 r. „Calling Mr. Smith”, który miał uświadomić Anglikom, co dzieje się w okupowanej Polsce oraz w 1944 „Oko i ucho”). Razem tworzyli również książki: on pisał, ona je ilustrowała. Wydawali je najpierw w Warszawie, później w Londynie, we własnej oficynie wydawniczej. Pieniądze zarobione na książkach wydawali na produkcję filmów. Byli ze sobą niezwykle zżyci, zmarli jedno po drugim w odstępie trzech miesięcy.

"Był gdzieś haj taki kraj, była gdzieś taka wieś"

Nakładem wydawnictwa Widnokrąg ukazują się reprinty książek Themersonów: „Narodziny liter” z 1931, „Był gdzieś haj taki kraj, była gdzieś taka wieś” z 1947 r., „Poczta”. To bardzo interesujące publikacje, różne od współczesnych książek dla dzieci. Tworzyli je według założenia, że książka ma być przedmiotem sztuki, idealną kompozycją słów i obrazów, mariażem giętkiej polszczyzny i mistrzowskiej typografii. Dlatego swoje książki nazywali „bestlookerami”. Uwagę zwraca oszczędna grafika, która nie przytłacza tekstu, ale doskonale go uzupełnia. O ile w wierszowanej historyjce (właściwie dwóch) „Był gdzieś haj taki kraj...” grafika ilustruje tekst, jak w każdej historyjce dla dzieci, o tyle w „Narodzinach liter” jest niezbędna dla unaocznienia przedstawionych treści – trudno opowiedzieć o piśmie obrazkowym bez obrazków.

"Narodziny liter"

Warto pokazać dzieciom książki Themersonów. To publikacje jedyne w swoim rodzaju.

Stefan i Franciszka Themerson, Był gdzieś haj taki kraj, była gdzieś taka wieś, wydawnictwo Widnokrąg 2013;
Stefan i Franciszka Themerson, Narodziny liter, wydawnictwo Widnokrąg 2014.